
Het initiatief om te komen tot Het Nieuwe Normaal is ontstaan in 2019 om het gat te dichten tussen de opdrachtgevers en opdrachtnemers. “Hun perceptie over circulair liep nogal uiteen”, vertelt Noor Huitema, mede-oprichter en adviseur bij Copper8. “Ze hadden geen gezamenlijk en helder beeld van circulair bouwen. Ook durfden opdrachtgevers de lat niet hoog genoeg te leggen omdat ze bang waren dat er anders geen inschrijvingen zouden komen. Terwijl opdrachtnemers zich op hun beurt niet voldoende uitgedaagd voelden, omdat zij telkens dezelfde vraag kregen. Daar moest verandering in komen.”

> ### Wat bedoelen we nu precies met circulair bouwen, en hoe kunnen we dat meetbaar maken?

#### Samen aan de slag

Zo ontstond het idee om zes grote opdrachtgevers, te weten het Rijksvastgoedbedrijf, Rijkswaterstaat, de vier grootste gemeenten én zes grote opdrachtnemers in een vertrouwde setting en project onafhankelijk aan elkaar te koppelen en een traject van vier jaar te doorlopen. Centraal doel: een gezamenlijke taal ontwikkelen op het gebied van circulair bouwen. “Wat bedoelen we nu precies met circulair bouwen, en hoe kunnen we dat meetbaar maken? Met andere woorden", benadrukt Huitema, "wat is het en wat willen we ermee? Verder willen we dat implementeren in de verschillende organisaties in de periode tussen 2019 en 2023. Aan het einde van die periode willen we de gemaakte afspraken bekrachtigen middels een ondertekening. Dan presenteren we Het Nieuwe Normaal als een nieuwe, gedragen standaard met ambitieuze én haalbare circulaire prestaties in de gebouwde omgeving.”

<img width="4724" height="3151" src="/uploads/noor-huitema-3.jpg" />

#### Standaard op basis van projectdata

Om tot een definitieve versie 1.0 van Het Nieuwe Normaal in 2023 te komen moeten we eerst nog veel projecten analyseren en evalueren. “Het idee achter Het Nieuwe Normaal en het Samen Versnellen programma is dat we een taal hebben ontwikkeld die we circulair bouwen noemen. En dat we projectevaluaties bij de partners uitvoeren om te kijken of ze het meenemen en op welke manier we dat meetbaar kunnen maken. Door veel projecten te analyseren kunnen we zeggen of iedereen er al mee bezig is. We kunnen ook aangeven welke waardes iedereen zou moeten kunnen halen als je daarop stuurt. Ook kunnen we zo laten zien wat je zou kunnen wensen als je een hoger ambitieniveau hebt op een of twee van de indicatoren.” Om dit te bereiken is volgens haar een gezamenlijk gevoel nodig over dat wat er staat al deels in projecten wordt gedaan. “Het is een slimme koppeling van thema’s om het totale begrip circulair bouwen te omvatten en de waardes die daaruit komen te accepteren. Op basis van projectdata bepalen we de standaard. Hij wordt niet zomaar opgelegd.”

> ### Ik denk dat de MPG niet heilig is en dat je er nog veel meer uit kunt halen. Het Nieuwe Normaal is juist een verdiepingsslag op dat gebied.

#### Op weg naar de nieuwe standaard

De presentatie van Het Nieuwe Normaal als nieuwe standaard is dus eind 2023. Waar staan we op dit moment? “We zitten nu ongeveer tussen de versies 0.4 en 0.5 in”, legt Huitema uit. “Het grote verschil is dat versie 0.4 nog geen waardes in het schema bevat. Dat is in versie 0.5 wel het geval. In versie 0.4 staan alle thema’s vermeld, net als de indicatoren hoe we dat meten. In de daaropvolgende versie wordt aan die meetmethodiek per indicator ook een waarde gekoppeld voor zover dat mogelijk is."

#### Verdiepingsslag

Het Nieuwe Normaal is steeds bekender sinds de introductie van het initiatief. Omarmen opdrachtgevers Het Nieuwe Normaal al breed? “We merken dat ze het initiatief omarmen, maar het is nog een beetje een zoektocht”, geeft ze aan. “Opdrachtgevers spreken er over en men is bezig om te kijken wat men er mee kan en wat men er mee wil. Gemeentes is een ruim begrip, maar er zijn bij verschillende gemeentes zeker een aantal mensen dat dit serieus bekijkt. Ze kijken ernaar of ze het begrijpen, hoe ze er mee kunnen werken en hoe ze Het Nieuwe Normaal zelf verder uit kunnen dragen. Je kunt zeggen: de MPG is het en daar doen we het mee, maar ik denk dat de MPG niet heilig is en dat je er nog veel meer uit kunt halen. Het Nieuwe Normaal is juist een verdiepingsslag op dat gebied.”

<img width="4724" height="3151" src="/uploads/noor-huitema-2.jpg" />

#### Nooit 100 procent inzicht

MKI en MPG brengen dan misschien niet alle prestaties van een gebouw in beeld, is dat straks met Het Nieuwe Normaal wel allemaal inzichtelijk? “Ik denk dat je nooit kunt spreken over 100 procent inzicht. Wel is het zo dat we een heel stuk de goede richting opgaan als we verschillende thema’s die verwijzen naar bijbehorende methodieken in het raamwerk betrekken. Maar als je goed inzichtelijk wilt maken wat er allemaal bij komt kijken om een gebouw circulair te bouwen, dan is Het Nieuwe Normaal echt wel een flinke stap voorwaarts.”

> #### Ik denk dat we nu in een fase zitten van veel uitdagingen en veranderingen tegelijk. De spanning die ontstaat levert uiteindelijk een raamwerk op dat we allemaal kunnen omarmen

Toch is nog niet iedereen overtuigd. “Sommigen zijn er nog niet zeker van dat dit het veel omvattende raamwerk is voor alle partijen en zijn daarom soms nog wat afwachtend om er nu al mee aan de slag te gaan. Ik denk dat we nu in een fase zitten van veel uitdagingen en veranderingen tegelijk, waarbij je eerst chaos nodig hebt om de juiste methodieken boven te kunnen laten drijven. De spanning die ontstaat tussen wie wat doet en welke methode gebruiken we, levert uiteindelijk een raamwerk met methodieken op die we allemaal kunnen omarmen.”

#### Betaalbaarheid

Een volgende stap is de betaalbaarheid. “We kunnen met elkaar het hele circulair bouwen in technische middelen en methodes wel uitschrijven, maar als vervolgens blijkt dat het niet te betalen is, omdat het veel te veel extra werk kost, dan komt het er nooit doorheen. Dat zijn we nu aan het doorrekenen, en hangt mede samen met de waardebepaling van circulair vastgoed. De waardebepaling nemen we op een later moment mee.”

> ### Ik ben er zeker van dat we ook na 2023 nog steeds met elkaar in ontwikkeling zijn.

### Met elkaar de database vullen

Het leuke aan Het Nieuwe Normaal is volgens Huitema dat het organisatie overstijgend is en dat je met elkaar projectonafhankelijk bezig bent. “Ook zorgt het voor verbinding tussen de verschillende doelgroepen die elkaar normaal gesproken nooit projectonafhankelijk op kunnen zoeken.” Of Het Nieuwe Normaal straks de standaard is die iedereen gebruikt, of dat het opgenomen is in andere, commerciële methodieken, vindt Huitema nog een lastige vraag. “Ik ben er zeker van dat we ook na 2023 nog steeds met elkaar in ontwikkeling zijn. De stappen tussen de versies 0.1, 0.2 en 0.3 zijn groot. Daaruit blijkt dat het een dynamische ontwikkeling is. Er is gelukkig veel reuring ontstaan in de markt en we zijn regelmatig te zien in de media sinds we hiermee aan de slag zijn gegaan. Dat is een goede zaak.”

Toch doet ze ook nog een oproep: “Ben je geïnteresseerd? Lever dan jouw project aan om te evalueren. Daarmee helpen we jou op weg, en vullen we gezamenlijk de database om gevoel te krijgen waar we met elkaar de standaard van kunnen maken.”

<a class="no-underline mt-5 rounded-xl bg-black py-1 px-1.5 text-base font-medium text-white ring-offset-4 duration-300 hover:bg-primary hover:text-white hover:ring-2 hover:ring-primary/80 hover:ring-offset-white/80" href="https://www.cirkelstad.nl/het-nieuwe-normaal/" target="_blank">Meer informatie</a>


Noor Huitema

Noor Huitema, co-founder en consultant bij Copper8

‘Het Nieuwe Normaal is echt een grote stap voorwaarts’


Ze is alweer anderhalf jaar bij TranCiBo aan de slag. Het onderzoeksprogramma van de TU Delft en Vrije Universiteit helpt de bouwsector om circulariteit in de dagelijkse praktijk te implementeren. Maar ook voor ze als onderzoeker bij TranCiBo ging werken, was Eikelenboom al met circulariteit bezig. “Het is een interessant onderwerp met heel veel potentie. Natuurlijk als het gaat om het oplossen van de klimaatproblemen, maar ook de manier om met materiaalschaarste om te gaan en door met een systeemperspectief naar de bouwopgave te kijken.

Voor haar promotie aan de Universiteit Groningen heeft ze onderzoek gedaan naar circulaire bouw bij woningcorporaties. “Daarbij ging het vooral over het betrekken van bewoners bij circulariteit. In de praktijk zijn bewoners van huurwoningen in het dagelijks leven al best wel veel met circulariteit bezit. Denk aan hergebruik via een tweedehandswinkel of het delen van spullen met elkaar. Wat je zag is dat als je ze uitlegt wat circulariteit inhoudt, mensen best wel enthousiast zijn.”

> #### 'Wat circulariteit wel uniek maakt, is dat het een verandering van de gehele organisatie vergt'

Dat enthousiasme kenmerkt volgens haar iedereen die met circulariteit in aanraking komt. “Je komt eigenlijk ook nauwelijks onwil tegen. Wat circulariteit wel uniek maakt, is dat het een verandering van de gehele organisatie vergt. Dat maakt het implementeren van circulariteit extra uitdagend.”

<img width="1440" height="2160" srcset="/uploads/m-eijkelenboom-ar17472-1-hiresmax-srgb-ardito.jpg [object Blob]w, /uploads/m-eijkelenboom-ar17472-1-hiresmax-srgb-ardito-2x.jpg 2880w" src="/uploads/m-eijkelenboom-ar17472-1-hiresmax-srgb-ardito.jpg" />

##### Interventies

Om circulariteit beter in de organisatie te realiseren, heeft Eikelenboom voor TranCiBo een reeks interventies opgesteld. “We hebben daarvoor eerst gekeken naar waar organisaties tegenaanlopen en vervolgens wat daarvoor de oplossing is.” Dat heeft zich vertaald in interventies op verschillende niveaus. Als eerste noemt ze strategische interventies. “Dus: wat kun je op strategisch niveau doen waardoor circulariteit beter landt binnen je organisatie. Dat kan”, verduidelijk ze, “bijvoorbeeld het uitstippelen van een circulaire strategie zijn, maar ook het opstellen van een leerstrategie. Vaak zie je dat een organisatie veel circulaire projecten heeft maar dat ze weinig doen om de geleerde lessen te delen.” Eikelenboom ziet verschillende organisaties die daarmee nu wel aan de gang gaan. “De gemeente Amsterdam heeft de leerstrategie ‘leren door te doen’ voor circulariteit opgezet. Daarmee wil ze concreet de leervragen van verschillende afdelingen in de organisatie koppelen aan concrete experimenten. Op strategisch niveau is dat een interventie.”

> #### 'De gemeente Amsterdam heeft de leerstrategie ‘leren door te doen’ voor circulariteit opgezet'

Verder zijn er interventies op structureel niveau. Dus: hoe kan je via bestaande en nieuwe structuren zorgen dat circulariteit overal in de organisatie terechtkomt? Als voorbeeld van zo’n structuur noemt zij een intern platform voor kennisdeling. In de praktijk blijkt echter dat dat soort platforms er dan wel zijn, maar dat men daar onvoldoende gebruik van maakt. “Medewerkers hebben dan het idee ‘het is voor mij niet relevant.’ Het werkt wel als je management of experts betrekt bij het ontwikkelen van deze platforms. Of om er met een community of practice een netwerk omheen te creëren.”

##### Relaties

Wat volgens haar nogal eens wordt vergeten, is dat het ook erg gaat om de relaties tussen medewerkers in zo’n organisatie. “Ook daar hebben we interventies voor. Zoals het ondersteunen van circulaire ambassadeurs die in de organisatie actief zijn en deze een bepaalde positie te geven.” In haar visie zijn twee soorten ambassadeurs van cruciaal belang. De ene groep bestaat uit enthousiastelingen die circulariteit binnen een project trekken. “Zij zijn superbelangrijk want vaak valt of staat het succes daarmee.” De andere groep ambassadeurs zijn mensen die binnen een organisatie de belemmeringen voor circulariteit boven tafel halen. “Deze groep ziet dan dat ergens iets vastloopt en zet mensen rond de tafel om er een oplossing voor te zoeken. Ook die individuen zijn binnen een organisatie heel erg belangrijk.”&nbsp;

> #### 'Als een organisatie bewustwording wil creëren heeft het andere interventies nodig dan wanneer het circulariteit wil integreren'

Kortom, Eikelenboom heeft strategische, structurele, relationele interventies en verschillende tools om in projecten en organisaties te gebruiken inzichtelijk gemaakt. Vervolgens is het aan de organisatie zelf om te kijken welke interventies zij toepassen. “We brengen er geen prioritering in aan. Het ligt echt aan de uitdagingen die de organisatie ondervindt. Als een organisatie bewustwording wil creëren heeft het andere interventies nodig dan wanneer het circulariteit wil integreren.”

<img width="2880" height="2092" src="/uploads/m-eijkelenboom-ar17593-1-hiresmax-srgb-ardito.jpg" />

###### Ontwikkeltraject

Uit ervaring ziet ze dat zo’n beetje elke organisatie ongeveer hetzelfde ontwikkeltraject doorloopt. “Het begint natuurlijk met bewustwording en het maken van een strategie. Wat betekent circulariteit voor ons? Waar gaan we heen? Dan komen de praktische vragen. Wat zijn nou tactische handvaten die we mensen kunnen geven om met circulariteit te werken? Men bouwt netwerken op. Een minderheid binnen de organisatie gaat met circulariteit aan de slag. Via die minderheid moet men naar een meerderheid om circulariteit in de organisatie vast te klinken.”

> #### 'Ik denk dat we nu op een moment staan dat het niet langer de vraag is ‘óf ik het ga doen?’, maar vooral ‘hoe gaan we het nu doen?'

Met die bewustwording waarmee het dus allemaal begint, zit het in haar ogen wel goed. “Ik denk dat we nu op een moment staan dat het niet langer de vraag is ‘óf ik het ga doen?’, maar vooral ‘hoe gaan we het nu doen?” En juist bij het beantwoorden van die ‘hoe-vraag’ kan het door TranCibo opgestelde werkboek helpen. Hierin staan alle interventies opgeschreven. Eikelenboom benadrukt dat het hier vooral gaat om een levend werkboek. “Het idee is dat organisaties die het werkboek gebruiken ook aangeven wat wel of wat niet werkt. Dus: we willen het werkboek telkens aan de hand van de ervaringen van gebruikers aanpassen. Bovendien zijn we bezig met het maken van een toolbox waarmee organisaties straks gemakkelijker een interventie kunnen vinden die hen kan helpen.”


Manon Eikelenboom

De stip op de horizon is voor Manon Eikelenboom wel helder

Circulariteit vergt een verandering van de hele organisatie


“In 2017 begon binnen Rijkswaterstaat meer aandacht te komen voor circulariteit. We zagen dat er eenduidigheid nodig was over zaken als definities en meetmethodes, als we dit in onze projecten wilden meenemen,” vertelt Van der Wel over het ontstaan van het platform. “In onze zoektocht naar partners om dit te gaan oppakken, kwamen we NEN tegen, waar werd gewerkt aan bewustwording van het belang van harmonisatie voor de circulaire economie. En we zagen in, dat deze behoefte aan een gezamenlijke taal voor de hele bouwsector moest worden aangepakt. Reden om, in eerste instantie, ook het Rijksvastgoedbedrijf en de Bouwcampus erbij te betrekken. Inmiddels hebben meer partijen uit de overheid en de bouwsector zich verbonden aan het platform.”

> #### De actieteams hadden de opdracht om in één jaar een leidraad te ontwikkelen en te publiceren

In de afgelopen vijf jaar heeft Platform CB’23 aanzienlijk succes geboekt bij het bereiken van zijn doel. Eind juni worden op het jaarevent voor de vijfde keer de leidraden gepresenteerd die het jaar ervoor zijn ontwikkeld in de actieteams. Van der Wel: “We hebben ervoor gekozen om elk jaar twee of drie nieuwe actieteams te vormen, soms voortbordurend op voorgaande teams, soms voor een nieuw onderwerp. Die actieteams hadden de opdracht om in één jaar een leidraad te ontwikkelen en publiceren op het jaarevent rond 1 juli. Die druk op de ketel heeft ervoor gezorgd dat we elk jaar een stap verder naar ons doel konden zetten.”

<img width="3840" height="2400" src="/uploads/edwinvanderwel-2525-0510267-1-hiresmax-srgb-ardito.jpg" />

De inzet van actieteams ziet Van der Wel als een van de belangrijke aspecten voor het succes van het platform. “Vanaf het begin hebben we daarbij gekozen voor een _bottom_\-\*up \*aanpak. We hebben gezegd: iedereen die mee wil doen, die mag erbij. Door deze inclusieve en transparante benadering kunnen niet alleen de grote partijen, maar ook kleine, innovatieve start-ups, bijdragen aan het gesprek en de ontwikkeling van de sector,” zegt Van der Wel. Hij signaleert ook een onverwacht voordeel van de gekozen benadering: “Door de actieteams open te stellen voor iedereen die mee wilde doen, is heel veel kennisuitwisseling ontstaan. Elk jaar begonnen we met nieuwe actieteams, met nieuwe mensen. Op die manier hebben inmiddels meer dan 500 mensen uit de GWW, woning- en utiliteitsbouw meegedacht en zijn zij ambassadeur geworden van alle afspraken die gemaakt zijn, niet alleen voor hun actieteam maar voor heel Platform CB’23.”

##### Leidraden voor eenduidigheid

De actieteams hebben inmiddels leidraden ontwikkeld voor het meten van circulariteit, materiaalpaspoorten voor de bouw, toekomstig hergebruik, circulair inkopen en circulair ontwerpen en een Lexicon circulair bouwen voor eenduidig taalgebruik. “Alle leidraden leveren een bijdrage aan eenduidigheid. Tegelijkertijd zijn er ook verschillen in opzet, doel en ontwikkelingsstadium. De leidraad over meten hebben we nu bijvoorbeeld overgedragen aan de NEN, zij gaan op basis hiervan verder met de ontwikkeling van normering voor circulair bouwen. Daarmee hebben we dit onderwerp geborgd voor de toekomst,” vertelt Van der Wel enthousiast. “En deze leidraad is in grote lijnen overgenomen door de Stichting Nationale Milieu Database in hun beoordelingsmethodiek.”

> #### De leidraad Paspoorten in de bouw is eerder een open source datamodel voor een materialenpaspoort

Hij vindt de leidraad Paspoorten in de bouw eerder een open source datamodel voor een materialenpaspoort, die zorgt voor een eenduidige data standaard. “In deze leidraad staat wat we verwachten in een materialenpaspoort. Dit kan bijvoorbeeld gebruikt worden door partijen als _Madaster_. De leidraad Toekomstig hergebruik, waar de afgelopen twee jaar aan is gewerkt, kun je dan weer zien als een leidraad voor leidraden: hierin staan de zaken waar je aan moet denken als je afspraken wil maken voor specifieke producten, of die randvoorwaardelijk geregeld moeten worden in wet- en regelgeving over hergebruik.”

> #### De toepassing én de borging van de leidraden is het belangrijkste onderwerp op het jaarevenement

Hoewel Platform CB’23 mooie successen heeft geboekt, erkent Van der Wel dat er nog ruimte is voor verbetering. “We hebben vooral de focus gehad op leidraden ontwikkelen. Na twee jaar zijn we ook toetsmomenten gaan inbouwen: hoe werken de gemaakte afspraken in de praktijk? Bij Paspoort voor de bouw en voor Meten van circulariteit konden deelnemers zelf de implementatie doen en hun ervaringen delen of de leidraad met behulp van een coach vanuit Platform CB’23 toepassen. Dit heeft nuttige lessen opgeleverd, die weer verwerkt zijn in de leidraden.” Die toepassing én de borging van de leidraden is dan ook het belangrijkste onderwerp op het jaarevenement op 29 juni. “Hier is wellicht nog te weinig aan gedaan. Als het platform in een bepaalde vorm een doorstart krijgt, dan wordt dat zeker een van de aandachtspunten,” aldus Van der Wel.

<img width="3840" height="2400" src="/uploads/edwinvanderwel-2525-0510248-1-hiresmax-srgb-ardito.jpg" />

##### Niet vanzelfsprekend

Of dat vervolg er komt, is niet vanzelfsprekend. “Vorig jaar hebben we als Regieraad geëvalueerd en was er behoefte om in verbeterde vorm door te gaan. Maar we zijn ook afhankelijk van hoe het Transitieteam Circulaire Bouweconomie verder gaat.” Dit Transitieteam is ook in 2018 ingesteld en bestaat uit vertegenwoordigers van overheden en de bouw. Het team is adviseur van de ministeries voor de regie over de gehele transitie. “Er is, zeker in het begin, wel eens verwarring geweest over wie welke rol had,” memoreert Van der Wel. “Dat is misschien ook logisch. Toen wij begonnen waren er op verschillende plekken, zonder verdere afstemming, initiatieven om circulariteit vorm te geven. Dit evaluatie moment biedt een mooie kans om opnieuw te kijken hoe wij ons tot elkaar verhouden en tot andere initiatieven voor circulair bouwen van overheden, marktpartijen en sectoren. De Werkconferentie Circulaire Bouweconomie van afgelopen januari biedt daar een goede basis voor.”

> #### Circulair is op dit moment bezig om momentum te krijgen

Na vijf jaar Platform CB’23 en een hele loopbaan in duurzaam bouwen, ziet Van der Wel de toekomst van circulair bouwen in Nederland positief in. “Circulair bouwen is op dit moment bezig om momentum te krijgen. Het Rijk heeft het omarmd, dat zie je wel aan de strategie KCI van het ministerie van I&W en de kamerbrief uit december van het ministerie van BZK over circulair bouwen. En voldoende marktpartijen en opdrachtgevers zijn er klaar voor,” zegt hij.&nbsp;

<img width="3840" height="3776" src="/uploads/edwinvanderwel-2525-0510215-1-hiresmax-srgb-ardito.jpg" />

##### Regelgeving

Hij ziet nog wel een mogelijk risico in de regelgeving die voort gaat komen uit de Europese Green Deal, regelgeving die ook de bouw zal raken. “Binnen de EU heeft Nederland echt wel een koploperspositie. Maar juist doordat we koploper zijn, kan het effect van deze regelgeving positief of negatief voor ons uitvallen. Het kan ons helpen als de EU meegaat in de al in Nederland gemaakte keuzes. Zo niet, dan kan het juist onze ontwikkeling remmen. Ik zie hier op dit moment nog onvoldoende aandacht voor.”

> #### Circulair bouwen is vooral een middel tot het grotere doel van duurzaamheid

“Maar,” benadrukt hij, "circulair bouwen is vooral een middel tot het grotere doel van duurzaamheid. En duurzaamheid gaat verder dan alleen verdere schade aan de aarde voorkomen. Daarbij ben ik persoonlijk heel benieuwd naar regeneratieve economie en symbiotisch bouwen: als je bouwt, dan geef je ook terug. Ik zie dit als een beweging die ons voorbij circulariteit zoals we het nu zien, gaat brengen. Dat je je rekenschap geeft van landschapsecologie van de omgeving waar je bouwt. Hoe werkt het ecosysteem hier en als ik dan bouw, hoe kan ik dan zorgen dat ik dat niet afbreek, maar zelfs versterk? Dat zijn de vragen voor de toekomst, die dan ook om harmonisatie zullen vragen.”


Lessen van vijf jaar Platform CB’23

Samen nationale afspraken ontwikkeld voor circulair bouwen


Tineke Beuker, overigens ere-burger van Cirkelstad -“ben ik heel trots op”- herinnert zich nog goed dat niemand nog precies wist wat circulair bouwen inhield. “En we hoorden van gemeenten: ‘er is helemaal geen aanbod van circulariteit, dus waarom zouden we ernaar vragen?’ Bouwers en opdrachtnemers zeiden op hun beurt weer: ‘er is helemaal geen vraag naar, dus waarom zouden we dan iets aanbieden?’” Behalve deze kip-en-eidiscussie was ook niet duidelijk op welke wijze je circulair bouwen handen en voeten moest geven. “Want circulair bouwen kan je nu eenmaal op heel verschillende manieren invullen.”&nbsp;

> Circulair bouwen kan je nu eenmaal op verschillende manieren invullen

Een projectgroep met vijf opdrachtgevers en vijf opdrachtnemers is daar toen mee aan de slag gegaan. “We zijn met elkaar gaan kijken hoe je er nu voor kunt zorgen dat zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers met eenzelfde blik naar circulariteit kijken. Het Nieuwe Normaal draagt eraan bij dat iedereen dezelfde taal spreekt.” “Het Nieuwe Normaal,” vult Esther haar collega aan, “is van onderop, vanuit de praktijk en met betrokkenheid van kennisinstellingen ontwikkeld.”&nbsp;

<img width="2815" height="1826" src="/uploads/beuker-hoen-2525-0614000-1-hiresmax-srgb-ardito.jpg" />

**De 1.0 versie is nu klaar. Naar deze versie is in stapjes gewerkt zodat partijen daar ervaring mee op konden doen. Hoe hebben jullie dit traject ervaren?**

Tineke: “Omdat wij zelf dus geen &nbsp;projecten draaien, hebben we dat meer vanaf de zijlijn bekeken. Worden er voldoende projecten aangeleverd voor de projectevaluaties? Zitten er nog witte vlekken in omdat ze van bepaalde criteria niet begrijpen hoe ze daarmee om moeten gaan? En hoe kunnen we die kennis verder vergroten? Ook hebben we voor ondersteuning gezorgd voor bijvoorbeeld de whitepapers die over verschillende onderwerpen zijn gemaakt.”&nbsp;

Esther: “Het is echt een traject geworden waarbij het belang van wisselwerking tussen beleid en praktijk wordt gezien en ervaren.”

> De oplevering van die 1.0-versie is voor mij de bevestiging dat die basismethode goed is en werkt

**Als je nu naar de 1.0-versie kijkt, zeggen jullie daarvan: hiermee hebben we echt een methodiek waarmee we circulair bouwen een stap verder brengen, of is er nog meer nodig?**

Esther: “Het Nieuwe Normaal heeft als basis de wettelijk aangewezen bepalingsmethode voor de milieuprestatie-eis. En dat is natuurlijk niet toevallig, want dat is van waaruit wij beleid mee sturen. De oplevering van die 1.0-versie is voor mij de bevestiging dat die basismethode, die daaraan ten grondslag ligt, goed is en werkt.” &nbsp;

**Uiteindelijk zal die lat telkens een stukje hoger gelegd gaan worden?**

Esther knikt instemmend: “Ja, in de regelgeving leggen we de lat inderdaad steeds hoger. Daar hebben we input vanuit de praktijk voor nodig. &nbsp;Je moet toetsen of iets uitvoerbaar en haalbaar is. Daar helpt Het Nieuwe Normaal ook bij.”

Het gesprek met het tweetal heeft plaats kort na de publicatie van de brief van minister De Jonge aan de Tweede Kamer. In deze brief kondigt de demissionair minister aan de milieuprestatie-eis voor woningen en kantoren met ingang van januari 2025 aan te scherpen. “Voor nieuwe woningen gaat de milieuprestatie-eis van 0,8 naar 0,5. Voor nieuwe kantoren gaat de eis van 1,0 naar 0,85. BZK stelt ambitieuze eisen in regelgeving, juist om de markt te dwingen te veranderen en te innoveren. Ja, maar goed, je kan hem ook weer niet zo aanscherpen, dat niemand eraan kan voldoen, want dan ligt de bouw plat,” vertelt Esther.

<img width="3840" height="2560" src="/uploads/beuker-hoen-2525-0614118-1-hiresmax-srgb-ardito.jpg" />

> Uiteraard mag je als opdrachtgever bouwers uitdagen, maar je moet niet op te veel indicatoren uitvragen

Zij benadrukt dat de kamerbrief vooral moet worden gezien als een route naar standaardisatie. “We leggen een soort standaard bodem in de markt op een hoog minimumniveau als het gaat om wettelijke eisen waar iedereen aan moet voldoen. Dat is ook belangrijk in de uitvraag en de aanbestedingen. Uiteraard mag je als opdrachtgever bouwers uitdagen, maar je moet niet op te veel indicatoren uitvragen. En dat laatste zien we wel gebeuren. Door nu de lat landelijk hoger te leggen, neemt de noodzaak af om nog eens extra duurzaamheidseisen te stellen. Daarmee bevorderen we industriële en betaalbare woningbouw. Voor bouwers wordt het zo een stuk overzichtelijker om hun bedrijfsvoering op in te richten.”

**Wat vinden jullie de kracht van Het Nieuwe Normaal?**

Tineke: “Wij vinden de kracht in ieder geval de duidelijkheid qua taal. Maar wat ook belangrijk is, is dat aangegeven staat hoe je de verschillende indicatoren kunt meten en monitoren. Uiteindelijk krijg je als opdrachtgever ook inzicht in wat je gerealiseerd krijgt.”

Esther: “Daarnaast draagt Het Nieuwe Normaal met de evaluaties ook bij aan de route naar standaardisatie. En ook door nieuwe indicatoren op te nemen en de bestaande aan te scherpen.”&nbsp;

**Hoe nu verder?**

Esther: “Dat het Nieuwe Normaal zich nog meer richt naar onze standaardisatie-route zonder kwijt te raken dat het de sector helpt om buiten de gebaande paden te gaan.”

Tineke: “Het is wel duidelijk dat wij het belang van Het Nieuwe Normaal inzien. Ik verwacht dat het zich nog verder gaat ontwikkelen. Sommige indicatoren blijken nog lastig te meten en je hoort partijen wel eens verzuchten dat evaluaties veel tijd kosten. Voor de beleidsontwikkeling is het belangrijk dat ze daarmee doorgaan en dat ze ook die evaluaties blijven uitvoeren ter onderbouwing van de ambitie.”


Alle edities

Editie 1

‘Het Nieuwe Normaal is echt een grote stap voorwaarts’

Editie 2

Circulariteit vergt een verandering van de hele organisatie

Editie 3

Samen nationale afspraken ontwikkeld voor circulair bouwen

Editie 4

'Spil in route naar standaardisatie'