
Natuurlijk zijn we al geruime tijd met Het Nieuwe Normaal bezig. Onlangs is de 0.4 conceptversie verschenen. Al veel partijen, zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers, werken met Het Nieuwe Normaal om daarmee circulariteit in projecten vorm te geven. Maar we zijn er natuurlijk nog niet. Noor Huitema van Copper8 verwoordt het in dit nummer treffend: “We merken dat partijen in de sector het initiatief omarmen, maar het is nog een beetje een zoektocht.”

Met dit magazine willen we die zoektocht vereenvoudigen. In deze eerste editie komen verschillende partijen, c.q. experts, over Het Nieuwe Normaal aan het woord. Zij gaan in op vragen als ‘wat is nu de kracht van Het Nieuwe Normaal?’ maar ook ‘wat kan er beter?’ In komende nummers leggen we ook Het Nieuwe Normaal uit aan de hand van concrete projecten. We kijken dus vooruit en zien in 2023 een spannend jaar. Niet alleen als het gaat om het verder tot wasdom komen van Het Nieuwe Normaal, maar ook het voornemen van zes verschillende transitieplatforms om meer te gaan samenwerken. Gaan we daarmee circulair bouwen in Nederland echt versnellen? Ik ben ervan overtuigd.

Met die overtuiging stuur ik je de feestdagen in.

### Hele fijne dagen en een plezierige jaarwisseling.

**Rutger Buch**

_Gemeentesecretaris Cirkelstad_

Ps. Veel leesplezier\! Voorheen hadden we een papieren krant… nu digitaal dus. Laat ons vooral weten wat je van het magazine vindt.


Voorwoord

Op weg naar het nieuwe normaal

De bouwsector is als een naald die blijft hangen in zijn groef op een grammofoonplaat. Alfons van Marrewijk kan wel lachen om die vergelijking. “Maar het is wel waar, het is een repeterende sector waar al generaties lang dingen op dezelfde manier gebeuren. Dat maakt veranderen niet gemakkelijk.” Die verandering van medewerkers in projecten tot aan de moederorganisatie aan toe, is waar het onderzoeksprogramma Transitie circulaire bouw (TranCiBo) van de TU Delft en Vrije Universiteit Amsterdam zich op richt.

#### Belemmeringen

De eerste wapenfeiten van TranCiBo waren het inzichtelijk maken van de belemmeringen van circulair bouwen binnen projecten. Daarvoor haalden PhD onderzoekers van de twee universiteiten data op uit projecten en hielden zij interviews met tal van betrokkenen.

> #### Partijen moeten veel meer samenwerken, het liefst binnen een geïntegreerde samenwerking. Dat is echt een andere organisatievorm

Bovenaan het lijstje van belemmeringen prijkt de inflexibiliteit van het project. “Wanneer alles binnen een project al is dichtgetimmerd”, legt hij uit, “en er weinig ruimte is voor latere keuzes, dan gaat dat altijd ten koste van circulaire ambities.” Overigens was het hem duidelijk dat al te hoge circulaire ambities hebben ook niet goed is. “Ambities van honderd procent circulair willen zijn, zijn idealistische ambities waarvan iedereen in de keten al weet ‘dit gaat nooit lukken.’ Maar niemand zegt het. Want als je het zegt krijg je geen opdracht. Dus iedereen gaat vervolgens mee in dat ideologische debat. Soms is een opdrachtgever blij als hij hoort dat het niet kan en er andere keuzes nodig zijn. Maar om dat te zeggen is al een enorme gedragsverandering in een tenderprocedure.”

<img width="4724" height="3151" src="/uploads/stadsblad-dec-2022-55.jpg" />

Een andere belemmering is een relatie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer die veelal op wantrouwen is gebaseerd. In het verlengde daarvan werkt ook een hiërarchische relatie niet mee. “Wanneer je als opdrachtgever alles over de schutting gooit, gaat het niet werken. Er moet toch sprake zijn van meer partnership, dus een gelijkwaardige relatie.” Ook fragmentatie, in de zin dat elke partij alleen zijn eigen ding doet, is niet goed voor een circulair project. “Partijen moeten veel meer samenwerken, het liefst binnen een geïntegreerde samenwerking. Dat is echt een andere organisatievorm.”

#### Leren van elkaar

Van Marrewijk vindt het belangrijk als zoveel mogelijk partijen bij elkaar in de keuken kijken. “Want dan zien partijen ook de vernieuwing en waar de belemmeringen zitten.” Hij geeft als voorbeeld het recente bezoek van TranCiBo-partners aan Beelen Next om te zien wat de rol van de sloper in een circulair bouwproces is. “Dat was voor sommigen echt een eyeopener. Er waren partijen die dachten dat al dat gesloopte materiaal daar stond opgeslagen. Maar dat is natuurlijk niet zo. De materialen die zij uit een gebouw halen worden schoongemaakt en gaan rechtstreeks naar de leverancier. En die brengt het weer in het proces. De sloper en bouwsector organiseren op die manier hun eigen circulaire proces. Veel partijen zijn daar niet van op de hoogte.”

> ### Slopers maken de grootste verandering door. We zien daar echt een identiteits- en procesverandering.

Hij kent een casus waarbij een sloper de levering van materialen garandeert. “Die zegt tegen een architect ‘ga daar mee ontwerpen en ik neem de tijdigheid ervan op mij’. Dat zijn nieuwe voorbeelden van samenwerking waar wij heel erg naar op zoek zijn. Samen met Windesheim Hogeschool gaan wij een project in Zwolle volgen waar de sloper samen met de architect een centrale rol heeft. Dat is heel spannend. Slopers maken de grootste verandering door. We zien daar echt een identiteits- en procesverandering. En die worden niet meer teruggedraaid. Ik vind dat een interessante ontwikkeling. Het is een oude speler maar nu ook een nieuwe.”

<img width="4724" height="3151" src="/uploads/alfons-van-marrewijk-2.jpg" />

Tegelijkertijd weet hij uit ervaring dat er nog grote partijen in de sector zijn die daar nog geen gevoel bij hebben. “Maar ik zie bij TranCiBo ook wel ketenpartners zoals architecten die aangeven de circulaire ambities op een realistisch niveau te bewaken, en ervoor te willen zorgen om deze gerealiseerd te krijgen. Dat vind ik bemoedigend. Het gesprek is nu echt wel gaande over ‘hoe realiseren we dan de maximaal mogelijke circulaire uitkomst?’.”

#### Indicator

In Het Nieuwe Normaal is samenwerking een nieuwe indicator. In zijn ogen is dat een goede zaak omdat dit een belangrijke driver is van een circulair project. “Ik spreek steeds vaker mensen die vroeger heel sceptisch waren en dit nu een leuke manier van werken vinden.” Na een korte stilte merkt hij op dat de transitie weliswaar traag gaat, maar dat hij er wel optimistisch over is. “We moeten nu de kennis die in projecten is opgedaan de organisaties inbrengen. Rijksvastgoedbedrijf heeft de kans om de ervaringen die zijn opgedaan in tijdelijke contracten en met innovatieve inkoop te verankeren in toekomstige tender procedures."

<div classname="bg-primary/10 p-4 not-prose rounded-xl"><h4>Voor meer informatie over Trancibo</h4><a class="no-underline inline-block mt-3 rounded-xl bg-black py-1 px-1.5 text-base font-medium text-white ring-offset-4 duration-300 hover:bg-primary hover:text-white hover:ring-2 hover:ring-primary/80 hover:ring-offset-white/80" target="_blank" href="https://www.cirkelstad.nl/project/trancibo/">Lees hier</a></div>

Full Professor of Construction Cultures at Technische Universiteit Delft

Alfons van Marrewijk

Alfons van Marrewijk, hoogleraar Construction Cultures

TranCiBo heeft belemmeringen in het vizier


Het gesprek met Rutger Buch vindt plaats, twee dagen nadat de verschillende organisaties bij elkaar zaten om het over de manier van samenwerken te hebben. “Maar daar hebben we nog wel een ronde voor nodig”, trapt hij het gesprek af. Niet omdat ze er onderling niet uitkwamen. Integendeel: ze kwamen er simpelweg niet aan toe. Tijdens het overleg raakten de partijen namelijk niet uitgepraat waarin ze elkaar konden aanvullen. “Samenwerken is heel logisch, maar in de praktijk ben je vooral met je eigen ding bezig. En dat zie je bij de andere partijen ook. Door te werken met één agenda werk je vanzelf naar elkaar toe.”

> ### Samenwerken is heel logisch, maar in de praktijk ben je vooral met je eigen ding bezig

Rutger Buch voelde het momentum voor een gezamenlijk initiatief. Voor de zomer bleek dat de Werkconferentie die Cirkelstad organiseert aan het einde van het jaar niet door kon gaan. &Eacute;n op de conferentie van het Transitieteam bleek er een behoefte om met elkaar de verdieping te zoeken. “Ik ben een rondje gaan bellen hoe de verschillende partijen erover dachten om iets gezamenlijks op touw te zetten. En dat gezamenlijks was in mijn ogen het verenigen van onze doelen, namelijk het verankeren van circulair bouwen in de sector. Daar kreeg ik groen licht op. Dat is echt ontzettend waardevol.”

<img src="/uploads/stadsblad-dec-2022-149.jpg" width="3840" height="2559" />

#### Gemeenschappelijke taal

Het resultaat is een Werkconferentie over het verankeren van Circulair Bouwen. In het nadenken over de inhoud van de conferentie hebben ze gekozen om een gemeenschappelijke taal voor circulair bouwen centraal te stellen. “Wat verstaan we nou onder circulair bouwen?”, verduidelijkt Buch. “Het is namelijk wel zo handig als zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers hetzelfde beeld hebben bij circulair bouwen. En dat ook opdrachtgevers op de juiste manier uitvragen en opdrachtgevers weten hoe en wat zij precies moeten leveren.”

> ### Leuk dat circulair bouwen, maar wat doet dat met de betaalbaarheid?

Waar de partijen elkaar eveneens in vinden is het streven naar een gezamenlijke werkagenda. “Doel hiervan is om daadwerkelijk te versnellen: we moeten elkaar versterken. Dus als ik het even op Cirkelstad betrek: wij zijn samen met onze cirkelsteden met 260 partijen actief. Hoe kunnen we de kennis die koplopers hebben nu gebruiken om beleid te beïnvloeden c.q. nieuw beleid te maken? Daar zijn natuurlijk andere partijen voor zoals het Transitieteam Circulaire Bouweconomie, maar we kunnen wel op elkaars schouders gaan staan. Als we in elkaars verlengde kunnen werken, dan gaan we daadwerkelijk versnellen.”&nbsp;

#### Werkconferentie

De werkagenda krijgt tijdens de Werkconferentie vorm. Voor de Werkconferentie hebben meer dan honderd experts en vertegenwoordigers van andere platforms een uitnodiging gekregen om samen aan de slag te gaan. In verschillende werkgroepen gaan zij met elkaar de diepte in. Overigens loopt Het Nieuwe Normaal wel als een rode draad door deze werkgroepen. “De werkgroepen hangen voor een deel aan de indicatoren van Het Nieuwe Normaal. Daardoor kunnen we per indicator van Het Nieuwe Normaal kijken waar en hoe we het stelsel moeten aanpassen. Dat is de eerste ronde. In ronde twee zetten we de sectoren voorop en kijken we wat nu al met circulair bouwen mogelijk is. Waar staan we en wat is er nodig om het peloton mee te krijgen?”

> ### De voortgang maken we ook publiek; ‘jongens, dit hebben we toen afgesproken en waar staan we nu?

Buch haast zich om eraan toe te voegen dat het aanvliegen van de onderwerpen zo breed en evenwichtig mogelijk zijn. “Ik geef als voorbeeld dat wij Het Nieuwe Normaal als standaard zien. Maar er zijn natuurlijk tal van andere partijen die ook met standaarden bezig zijn. Dus deze partijen buigen zich over de vraag: ‘hoe verhouden die standaarden zich tot elkaar?’” Een ander voorbeeld dat hij geeft is de waarde en betaalbaarheid. “Leuk dat circulair bouwen, maar wat doet dat met de betaalbaarheid? Als alles duizend procent duurder is; wat dan? Dat lijkt mij toch een belangrijke randvoorwaarde.”

<img width="3840" height="2561" src="/uploads/stadsblad-dec-2022-131.jpg" />

De werkagenda die deze exercities oplevert, moet de gezamenlijke opgave scherp krijgen. “Het is niet per se nieuw, want de verschillende platforms zijn natuurlijk al lang met allerlei initiatieven bezig. Nieuw is de afstemming van die initiatieven en dat we erop gaan sturen.” Want het blijft niet bij een eenmalige sessie. De weken voorafgaand aan de werkconferentie buigen de partijen zich ook nog over hun eigen samenwerking. “Dat model laten we dan op de gezamenlijke bijeenkomst ook zien.”

#### Nationale feedback

Twee weken later, tijdens de Week van de Circulaire Economie, staat de presentatie van de nationale werkagenda op het programma. “Vanaf dat moment kan wie wil er ook op reageren en waar nodig aanvullen. Ik hoop echt op een publiek debat. De voortgang daarvan maken we ook publiek; ‘jongens, dit hebben we toen afgesproken en waar staan we nu?.”

Het gesprek over de samenwerking leverde overigens meteen al een lijst op met andere organisaties die ze de volgende keer erbij willen hebben. “Veel van deze organisaties”, benadrukt Buch, “zijn trouwens voor de werkconferentie uitgenodigd en praten dus al mee over de werkagenda. Ik hoop dat veel partijen hun stem laten horen zodat we ze aan de samenwerking kunnen verbinden. Dan gaan we massa creëren.”

<div className="bg-primary/10 p-4 not-prose rounded-xl">
  <h4>Wil je meer weten over de werkagenda van deze partijen? Hou onze agenda voor der Week van de Circulaire Economie goed in de gaten!</h4>
  <a class="no-underline inline-block mt-3 rounded-xl bg-black py-1 px-1.5 text-base font-medium text-white ring-offset-4 duration-300 hover:bg-primary hover:text-white hover:ring-2 hover:ring-primary/80 hover:ring-offset-white/80" href="https://www.cirkelstad.nl/week-circulaire-economie/" target="_blank">Meer informatie</a>
</div>


Rutger Büch

Iedereen heeft het er over: samenwerken

Zes partijen slaan handen ineen voor een nationale werkagenda


Het initiatief om te komen tot Het Nieuwe Normaal is ontstaan in 2019 om het gat te dichten tussen de opdrachtgevers en opdrachtnemers. “Hun perceptie over circulair liep nogal uiteen”, vertelt Noor Huitema, mede-oprichter en adviseur bij Copper8. “Ze hadden geen gezamenlijk en helder beeld van circulair bouwen. Ook durfden opdrachtgevers de lat niet hoog genoeg te leggen omdat ze bang waren dat er anders geen inschrijvingen zouden komen. Terwijl opdrachtnemers zich op hun beurt niet voldoende uitgedaagd voelden, omdat zij telkens dezelfde vraag kregen. Daar moest verandering in komen.”

> ### Wat bedoelen we nu precies met circulair bouwen, en hoe kunnen we dat meetbaar maken?

#### Samen aan de slag

Zo ontstond het idee om zes grote opdrachtgevers, te weten het Rijksvastgoedbedrijf, Rijkswaterstaat, de vier grootste gemeenten én zes grote opdrachtnemers in een vertrouwde setting en project onafhankelijk aan elkaar te koppelen en een traject van vier jaar te doorlopen. Centraal doel: een gezamenlijke taal ontwikkelen op het gebied van circulair bouwen. “Wat bedoelen we nu precies met circulair bouwen, en hoe kunnen we dat meetbaar maken? Met andere woorden", benadrukt Huitema, "wat is het en wat willen we ermee? Verder willen we dat implementeren in de verschillende organisaties in de periode tussen 2019 en 2023. Aan het einde van die periode willen we de gemaakte afspraken bekrachtigen middels een ondertekening. Dan presenteren we Het Nieuwe Normaal als een nieuwe, gedragen standaard met ambitieuze én haalbare circulaire prestaties in de gebouwde omgeving.”

<img width="4724" height="3151" src="/uploads/noor-huitema-3.jpg" />

#### Standaard op basis van projectdata

Om tot een definitieve versie 1.0 van Het Nieuwe Normaal in 2023 te komen moeten we eerst nog veel projecten analyseren en evalueren. “Het idee achter Het Nieuwe Normaal en het Samen Versnellen programma is dat we een taal hebben ontwikkeld die we circulair bouwen noemen. En dat we projectevaluaties bij de partners uitvoeren om te kijken of ze het meenemen en op welke manier we dat meetbaar kunnen maken. Door veel projecten te analyseren kunnen we zeggen of iedereen er al mee bezig is. We kunnen ook aangeven welke waardes iedereen zou moeten kunnen halen als je daarop stuurt. Ook kunnen we zo laten zien wat je zou kunnen wensen als je een hoger ambitieniveau hebt op een of twee van de indicatoren.” Om dit te bereiken is volgens haar een gezamenlijk gevoel nodig over dat wat er staat al deels in projecten wordt gedaan. “Het is een slimme koppeling van thema’s om het totale begrip circulair bouwen te omvatten en de waardes die daaruit komen te accepteren. Op basis van projectdata bepalen we de standaard. Hij wordt niet zomaar opgelegd.”

> ### Ik denk dat de MPG niet heilig is en dat je er nog veel meer uit kunt halen. Het Nieuwe Normaal is juist een verdiepingsslag op dat gebied.

#### Op weg naar de nieuwe standaard

De presentatie van Het Nieuwe Normaal als nieuwe standaard is dus eind 2023. Waar staan we op dit moment? “We zitten nu ongeveer tussen de versies 0.4 en 0.5 in”, legt Huitema uit. “Het grote verschil is dat versie 0.4 nog geen waardes in het schema bevat. Dat is in versie 0.5 wel het geval. In versie 0.4 staan alle thema’s vermeld, net als de indicatoren hoe we dat meten. In de daaropvolgende versie wordt aan die meetmethodiek per indicator ook een waarde gekoppeld voor zover dat mogelijk is."

#### Verdiepingsslag

Het Nieuwe Normaal is steeds bekender sinds de introductie van het initiatief. Omarmen opdrachtgevers Het Nieuwe Normaal al breed? “We merken dat ze het initiatief omarmen, maar het is nog een beetje een zoektocht”, geeft ze aan. “Opdrachtgevers spreken er over en men is bezig om te kijken wat men er mee kan en wat men er mee wil. Gemeentes is een ruim begrip, maar er zijn bij verschillende gemeentes zeker een aantal mensen dat dit serieus bekijkt. Ze kijken ernaar of ze het begrijpen, hoe ze er mee kunnen werken en hoe ze Het Nieuwe Normaal zelf verder uit kunnen dragen. Je kunt zeggen: de MPG is het en daar doen we het mee, maar ik denk dat de MPG niet heilig is en dat je er nog veel meer uit kunt halen. Het Nieuwe Normaal is juist een verdiepingsslag op dat gebied.”

<img width="4724" height="3151" src="/uploads/noor-huitema-2.jpg" />

#### Nooit 100 procent inzicht

MKI en MPG brengen dan misschien niet alle prestaties van een gebouw in beeld, is dat straks met Het Nieuwe Normaal wel allemaal inzichtelijk? “Ik denk dat je nooit kunt spreken over 100 procent inzicht. Wel is het zo dat we een heel stuk de goede richting opgaan als we verschillende thema’s die verwijzen naar bijbehorende methodieken in het raamwerk betrekken. Maar als je goed inzichtelijk wilt maken wat er allemaal bij komt kijken om een gebouw circulair te bouwen, dan is Het Nieuwe Normaal echt wel een flinke stap voorwaarts.”

> #### Ik denk dat we nu in een fase zitten van veel uitdagingen en veranderingen tegelijk. De spanning die ontstaat levert uiteindelijk een raamwerk op dat we allemaal kunnen omarmen

Toch is nog niet iedereen overtuigd. “Sommigen zijn er nog niet zeker van dat dit het veel omvattende raamwerk is voor alle partijen en zijn daarom soms nog wat afwachtend om er nu al mee aan de slag te gaan. Ik denk dat we nu in een fase zitten van veel uitdagingen en veranderingen tegelijk, waarbij je eerst chaos nodig hebt om de juiste methodieken boven te kunnen laten drijven. De spanning die ontstaat tussen wie wat doet en welke methode gebruiken we, levert uiteindelijk een raamwerk met methodieken op die we allemaal kunnen omarmen.”

#### Betaalbaarheid

Een volgende stap is de betaalbaarheid. “We kunnen met elkaar het hele circulair bouwen in technische middelen en methodes wel uitschrijven, maar als vervolgens blijkt dat het niet te betalen is, omdat het veel te veel extra werk kost, dan komt het er nooit doorheen. Dat zijn we nu aan het doorrekenen, en hangt mede samen met de waardebepaling van circulair vastgoed. De waardebepaling nemen we op een later moment mee.”

> ### Ik ben er zeker van dat we ook na 2023 nog steeds met elkaar in ontwikkeling zijn.

### Met elkaar de database vullen

Het leuke aan Het Nieuwe Normaal is volgens Huitema dat het organisatie overstijgend is en dat je met elkaar projectonafhankelijk bezig bent. “Ook zorgt het voor verbinding tussen de verschillende doelgroepen die elkaar normaal gesproken nooit projectonafhankelijk op kunnen zoeken.” Of Het Nieuwe Normaal straks de standaard is die iedereen gebruikt, of dat het opgenomen is in andere, commerciële methodieken, vindt Huitema nog een lastige vraag. “Ik ben er zeker van dat we ook na 2023 nog steeds met elkaar in ontwikkeling zijn. De stappen tussen de versies 0.1, 0.2 en 0.3 zijn groot. Daaruit blijkt dat het een dynamische ontwikkeling is. Er is gelukkig veel reuring ontstaan in de markt en we zijn regelmatig te zien in de media sinds we hiermee aan de slag zijn gegaan. Dat is een goede zaak.”

Toch doet ze ook nog een oproep: “Ben je geïnteresseerd? Lever dan jouw project aan om te evalueren. Daarmee helpen we jou op weg, en vullen we gezamenlijk de database om gevoel te krijgen waar we met elkaar de standaard van kunnen maken.”

<a class="no-underline mt-5 rounded-xl bg-black py-1 px-1.5 text-base font-medium text-white ring-offset-4 duration-300 hover:bg-primary hover:text-white hover:ring-2 hover:ring-primary/80 hover:ring-offset-white/80" href="https://www.cirkelstad.nl/het-nieuwe-normaal/" target="_blank">Meer informatie</a>


Noor Huitema

Noor Huitema, co-founder en consultant bij Copper8

‘Het Nieuwe Normaal is echt een grote stap voorwaarts’


Gerard Roemers van Metabolic is nauw bij de totstandkoming van de leidraad betrokken. “Net als bij Het Nieuwe Normaal Gebouw en Infra zijn we ook bij de leidraad Gebied meer de diepte ingegaan op materialen”, licht Roemers de gemaakte keuze toe. “Daarnaast hebben we gemeend de balans te zoeken door ook het één en ander uit te vragen op het gebied van water en energie. Ook het sociale aspect nemen we mee. Dat is precies in lijn met Cirkelstad's ambities om niet alleen een duurzame transitie te realiseren, maar een transitie die tegelijkertijd ook inclusief is. Verder zijn er indicatoren en vragen die zich specifiek richten op het plan en proces van gebiedsontwikkeling en over het sociale en managementdeel van het betreffende gebied. Is het gebied bijvoorbeeld zodanig ingericht dat het later ook weer (deels) doorontwikkeld kan worden.”&nbsp;

#### Meer dan secundaire materialen

Met de indicatoren, een lijst die te lang is om op te noemen, kan worden vastgelegd hoe circulair verschillende objecten en gebouwen in de openbare ruimte zijn. “Je kunt natuurlijk wel een verzameling circulaire gebouwen neerzetten in de zin van dat ze gemaakt zijn van hergebruikte of gerecyclede materialen, maar het is veel breder dan dat. De daaropvolgende vraag is of bepaalde stromen die door de gebouwde omgeving gaan ook circulair zijn, en of energie en grondstoffen in deze leefomgeving ook duurzaam geproduceerd en verwerkt worden? Worden nutriënten zoals fosfor en andere waardevolle grondstoffen bijvoorbeeld uit het water gezuiverd en opnieuw gebruikt, en hoe is het gesteld met de afvalstromen? Een circulair gebied gaat namelijk ook over het ontwerpen met stromen en een kringloopsluiting. Het gaat om meer dan alleen het gebruiken van secundaire materialen.”

<div class="flex gap-4"><img width="3840" height="2561" src="/uploads/gerard-roemers-5.jpg" /> <img width="1440" height="2160" srcset="/uploads/gerard-roemers-6.jpg [object Blob]w, /uploads/gerard-roemers-6-2x.jpg 2881w" src="/uploads/gerard-roemers-6.jpg" /></div>

#### Met elkaar in evenwicht

De reden dat voor deze selectie is gekozen is simpel; “Ze zijn mooi met elkaar in evenwicht. Het dwingt enerzijds integraal en systematisch denken af, tegelijkertijd is het ook weer niet al te ingewikkeld.” Toch is hij zich er ook van bewust dat niet alles heel uitgebreid in de leidraad is opgenomen. “We meten de Circulaire Economie en controleren of je ondertussen niet uit de bocht vliegt op andere thema’s zoals het klimaat en CO<sub>2</sub>, bijvoorbeeld bij het hergebruiken van materialen.

> #### We willen opdrachtgevers- en nemers laten denken in materiaal- en energiestromen, en te laten ontwerpen voor zoveel mogelijk circulariteit binnen die bepaalde kringlopen.

Daarnaast vragen we welke barri&egrave;res de transitie moeilijk maken of welke versnellers er juist voor gezorgd hebben dat het in jouw project wel gelukt is. Er zijn ook andere thema’s die voor duurzaamheid van belangzijn zoals klimaatadaptie en natuur inclusiviteit. Die hebben we in deze versie weggelaten om niet te overvragen.” Indicatoren die geen relatie hadden met andere indicatoren zijn ook uitgesloten.&nbsp;

#### Uniek hoofdstuk

Het hoofdstuk programma en stedenbouwkundig plan is redelijk uniek voor deze leidraad. “Zoals gezegd zitten hierin vragen opgenomen op het gebied van ruimtelijke ordening. Vaak gaat het bij circulariteit over producten of objecten en hoe die gemaakt zijn. Op gebiedsontwikkeling zit dat een niveau hoger maar ook daar kun je kijken of aanpassingen later mogelijk zijn. Zo vragen we niet alleen wat je in een gebied gaat doen, maar ook welke voorzieningen een plek krijgen binnen de ruimtelijke ordening.”

Zo noemt Gerard het voorbeeld van een bedrijventerrein dat zo ontworpen was dat de kavels dezelfde afmetingen hebben als die van het stramien wat je bij woningbouw zou willen gebruiken. “Net als bij een gebouw kun je ook bij een gebied handig dimensioneren op het onderdelen als hoogte, inval van daglicht en het aanleggen van systemen. Mocht de functie van het gebied dan veranderen van werken naar wonen, bijvoorbeeld omdat de stad dichter naar het terrein toekomt, dan wordt die transitie op deze manier eenvoudiger gemaakt omdat alles wat daarvoor nodig is al slim is neergelegd.

<img width="2880" height="1921" background="true" src="/uploads/gerard-roemers-3.jpg" />

Het gaat er niet zozeer om hoe iets precies ontworpen is, dat wordt verder uitgediept in de leidraad Infra. Deze leidraad vraagt meer naar het soort systemen wat er is neergelegd en of die zelf ook duurzaam zijn. Systemen die op pandniveau onrendabel zijn, kunnen op gebiedsniveau bijvoorbeeld juist wel rendabel zijn.” Ook wordt er rekening gehouden met uitschieters. “Als je in een gebied een heel duurzaam energiesysteem gaat bouwen dan is het soms best te verklaren als je daarvoor meer materialen en impact nodig hebt om dit te realiseren. Door te vragen naar prestaties op het gebied van energie kunnen we die hogere score op materialen dan weer verklaren en verantwoorden.”

#### Praktische blik

Bij het herzien van de leidraad is vooral ook met een praktische blik gekeken. “We proberen zo goed mogelijk aan te sluiten bij wat de markt al realiseert, maar kijken ook naar wat de ontwikkelingen met BREAM zijn en wat de Dutch Green Building Councel doet. Als we daarbij kunnen aansluiten dan doen we dat omdat het voor mensen gemakkelijker maakt om goede data aan te leveren.” Er zitten voor de markt dan ook geen onbekende thema’s in de nieuwe leidraad. Wel wordt zoals gezegd op bepaalde thema’s dieper ingegaan dan voorheen gebruikelijk was. &nbsp;&nbsp;

#### Vragen geven richting aan

“Op gebiedsniveau zijn er nog geen vragenlijsten of evaluaties zoals deze. Er is dan ook geen definitie waar iedereen het over eens is hoe je het duurzaamheidsniveau van een gebied kunt meten. Dat is relatief nieuw voor de markt. Zo is Amsterdam bijvoorbeeld de enige gemeente in Nederland die in het beleid heef opgenomen dat alle gebiedsontwikkelingen volgens circulaire principes zouden moeten verlopen, en de enige gemeente die daar een themastudie naar heeft gedaan. Met de herziene Leidraad willen we bij gebiedsontwikkeling het denken vanuit industriële ecologie en het denken vanuit planologie bij elkaar brengen. Het is een ontwikkeling die nog in de kinderschoenen staat.”&nbsp;

<img width="2880" height="1921" src="/uploads/gerard-roemers-8.jpg" />

Bij industriële ecologie wordt vooral gedacht vanuit de wetenschap achter de circulaire economie. “We willen een aantal instrumenten die een industrieel ecoloog gebruikt als hij kijkt naar het optimaliseren van een systeem, nu langzaam gemeengoed laten worden bij planologen en stedenbouwkundigen. De vragen in de Leidraad geven daar richting aan en zetten aan tot nadenken.” Er worden ook zaken uitgevraagd waarvan men nu al weet dat die gegevens er waarschijnlijk nog niet zijn. Dit wordt juist gedaan om opdrachtnemers te stimuleren hier bij een volgend project wel over na te denken. “We willen opdrachtgevers- en nemers laten denken in materiaal- en energiestromen, en te laten ontwerpen voor zoveel mogelijk circulariteit binnen die bepaalde kringlopen.” Het ministerie van BZK heeft een speciaal handboek circulaire gebiedsontwikkeling uitgegeven om gemeentes op weg te helpen.

> ### Ik zou heel blij zijn als we veel inzicht op al deze thema’s ophalen

#### Nog geen prestatie

Er wordt nog geen prestatie aan de indicatoren gehangen. “Omdat we ons bewust zijn van het feit hoe weinig data er op gebiedsniveau beschikbaar is vragen we nu vooral wat er gebeurt, welke maatregelen er genomen worden en waarom dat wordt gedaan. In sommige gevallen proberen we er wel een inzicht aan te hangen, maar nog niet om een norm te bepalen. Daar hebben we nu nog te weinig data voor. Het enige waar we wel een norm bij proberen te vragen is bij de milieu impact van materialen op het hele gebied.” Er zijn momenteel geen indicatoren die Gerard toe zou willen voegen. “Het is bij elkaar al best veel. Ik zou heel blij zijn als we veel inzicht op al deze thema’s ophalen. Natuurlijk zijn er ook andere zaken zoals mobiliteit, natuurinclusieve ontwikkeling ook belangrijk, maar voor het doel wat deze Leidraad moet dienen moet je het ook niet té groot maken.”&nbsp;

<div className="bg-primary/10 p-4 not-prose rounded-xl">
  <h4>Bekijk de Leidraad 3.0 Gebied</h4>
  <a class="no-underline inline-block mt-3 rounded-xl bg-black py-1 px-1.5 text-base font-medium text-white ring-offset-4 duration-300 hover:bg-primary hover:text-white hover:ring-2 hover:ring-primary/80 hover:ring-offset-white/80" href="https://www.cirkelstad.nl/het-nieuwe-normaal-0-3/#gebied" target="_blank">Leidraad 3.0 gebied</a>
</div>


Director, Sustainable Cities & Regions at Metabolic // Cooperative Developer at De Warren

Gerard Roemers

Gerard Roemers – Teamleider Cities Team bij Metabolic

'Niet alleen een duurzame transitie realiseren, maar ook een die inclusief is'


Mike van Vliet consultant bij Alba Concepts studeerde af op het onderwerp. In opdracht van de transitieagenda circulaire bouweconomie keek Alba Concepts, die al een voorlopige methode had, in samenwerking met DGBC en W/E Adviseurs of zij een meetmethode voor de bouwsector konden uniformiseren. Na een periode van afpellen, het vereenvoudigen en het meer praktisch toelaatbaar maken van de methode werd die aansluitend gelanceerd. Medio april 2020 kwam er een vervolgonderzoek om een aantal indicatoren en de formule aan te scherpen. “We wisten dat een aantal losmaakbaarheidsfactoren elkaar konden compenseren”, legt Mike uit.

<img src="/uploads/mike.jpg" width="3840" height="2160" />

“Een chemische verbinding kon je bijvoorbeeld compenseren door te stellen dat er geen doorkruisingen waren. Zo kwam de losmaakbaarheidsindex hoger uit dan we feitelijk zouden willen. Daarom is vooral de formule aangepast en zijn een aantal andere zaken zoals scoping verder verfijnd.” Mike werkt inmiddels alweer zo’n vijf jaar met de methode en past het dagelijks toe in zijn werk.

#### Geloofwaardige waarde

Losmaakbaarheid mag dan eigenlijk niet een echt Nederlands woord zijn; het wordt inmiddels breed omarmd en door bijna elke betrokken partij besproken als het gaat om circulariteit. “Je merkt dat bijna iedereen verwijst naar deze meetmethode. Die is bedoelt om invulling te geven aan dit begrip. Dan mag je wel stellen dat ze deze omarmen.” Het is volgens Alba Concepts dan ook een van de randvoorwaarden voor circulariteit, en een manier om een geloofwaardige waarde voor losmaakbaarheid te verkrijgen. Als bedrijf is Alba Concepts al zo’n zeven jaar geleden begonnen met het meetbaar maken van circulariteit. “In eerste instantie waren er 28 factoren die van invloed zijn op het demontabel en losmaakbaar bouwen van gebouwen. Zowel technisch als procesmatig en financieel van aard. Om de meetmethode behapbaar te houden is dit gereduceerd tot vier technische factoren: Type Verbinding, Toegankelijkheid van de verbinding, Randopsluiting en Doorkruisingen.”

#### Het blijft lastig

De meetmethode geeft aan hoe je demontabelheid en losmaakbaarheid kunt beoordelen. Maar daarmee is nog niet elk product of ieder knooppunt demontabel te maken, zonder dat dat een impact heeft op de bouwtechniek. “De constructie moet luchtdicht, waterdicht en isolerend zijn. En nu ook nog eens losmaakbaar. Die factoren maken het soms lastig om alles losmaakbaar te maken. Bouwtechniek blijft nu eenmaal een vak apart. Je kunt op detailniveau kijken hoe een gebouw in elkaar zit en hoe je dat op een demontabele manier kunt doen, maar dan zul je soms moeten accepteren dat alle overige randvoorwaarden van bouwen natuurlijk ook belangrijk blijven.

<img src="/uploads/redicul-pict-nze2krivgg4-unsplash.jpg" width="2400" height="1350" />

Dat maakt het soms lastig om alles losmaakbaar te maken. Het kan zelfs botsen met andere vormen van duurzaamheid zoals luchtdicht bouwen en het verlangen van het energieverbruik. Je moet dan afwegen wat belangrijker is. De meetmethode geeft aan of iets losmaakbaar is of niet, maar de juiste oplossing om iets losmaakbaar te maken zul je zelf moeten bedenken. Soms moet je afwijken van de gebruikelijke bouwmethoden en op zoek naar een creatieve, nieuwe manier die wel aan alle eisen voldoet.” Door te kijken naar referentiedetails kan gezocht worden naar een standaardmanier om ontwerpers en ontwikkelaars te helpen bij hun ontwerp.

#### Blijven verfijnen

De meetmethode is vooral ontwikkeld voor de Burgerlijke en Utiliteitsbouw zoals woningbouw en gebouwen voor het zakelijk en openbare leven. Bij GWW en Intra spelen weer andere aspecten een belangrijke rol. “Samen met Witteveen + Bos zijn we een afgeleide meetmethode voor GWW en Intra aan het ontwikkelen voor Rijkswaterstaat. Vorig jaar hebben we een vooronderzoek gedaan en we zijn de methode nu aan het verfijnen. Het bijzondere is dat je ook hier weer tot nieuwe inzichten komt die we ook weer op kunnen pakken bij de B en U sector.

> #### De afgelopen vijf jaar waren we aan het pionieren, nu begint er inmiddels een basis te ontstaan waarin we weten wat het is

De meetmethode is echt niet in beton gegoten. Je blijft altijd finetunen.” Volgens Mike bevinden we ons dan ook nog steeds in de beginfase van circulair meten. “De afgelopen vijf jaar waren we aan het pionieren, nu begint er inmiddels een basis te ontstaan waarin we weten wat het is. Toch hebben we nog niet voor alle aspecten een wetenschappelijk onderbouwde meetmethode. Het gaat stapje voor stapje, dus de komende jaren blijven we nog wel even aan het verfijnen, herijken en nieuwe inzichten vatten in cijfers.”

#### Losmaakbaar is nog niet circulair

Inmiddels heeft Mike bij Alba Concepts al zo’n duizend gebouwen volgens de methode doorgerekend. “Ik ben er sinds ik bij Alba Concepts ben begonnen dagelijks mee bezig. En er worden steeds weer nieuwe oplossingen en producten bedacht. We staan aan de beginfase van een andere manier van bouwen. En dat is belangrijk, want we weten dat we nu veel gebouwen hebben staan waarvan we maar een deel aan materialen kunnen oogsten. Een groot deel laten we zitten of voeren we af omdat het financieel niet rendabel is om ze te demonteren en te hergebruiken.

Als we in 2050 een circulaire bouweconomie willen hebben met ruimte voor innovatie en biobased oplossingen, dan moeten we nu nadenken over hoe we de grondstoffen van onze huidige gebouwen straks volledig kunnen hergebruiken. Als we er nu met de pet naar gooien en niet over losmaakbaarheid nadenken dan hebben we tegen 2050 nog steeds een vastgoedportefeuille waar we niet zo veel mee kunnen. Een losmaakbaar gebouw wil niet gelijk zeggen dat het een circulair gebouw is, maar losmaakbaarheid is wel een van de belangrijkste middelen om het gebouw uiteindelijk te kunnen hergebruiken. Bij een gebouw dat niet losmaakbaar gemaakt is, gaat dat namelijk sowieso niet meer lukken.”

<div className="bg-primary/10 p-4 not-prose rounded-xl">
  <h4>Voor meer informatie over de leidraad Gebouw</h4>
  <a class="no-underline inline-block mt-3 rounded-xl bg-black py-1 px-1.5 text-base font-medium text-white ring-offset-4 duration-300 hover:bg-primary hover:text-white hover:ring-2 hover:ring-primary/80 hover:ring-offset-white/80" href="https://www.cirkelstad.nl/het-nieuwe-normaal-0-3/#gebouw" target="_blank">Lees hier</a>
</div>


Mike van Vliet

Mike van Vliet, consultant bij Alba Concepts

Losmaakbaarheid randvoorwaarde voor toekomstig hergebruik


Vanuit het Het Nieuwe Normaal-kernteam kreeg het tweetal eerder dit jaar de vraag om infrastructuur in Het Nieuwe Normaal te laten landen. De circulaire indicatoren voor gebouwen kunnen verschillen wanneer je naar infraobjecten kijkt. “Verder”, benadrukt Roelofs, “zijn infraobjecten best wel anders soortig. Kijk naar een tunnel, een brug of weg: die verschillen toch echt van elkaar, dus op circulair bouwen.” Om die reden zijn Dijcker en Roelofs begonnen met hun werkgebied af te bakenen. De focus kwam daarbij te liggen op weginfrastructuur. Roelofs: “Als je de GWW-sector breder beschouwt, horen daar ook watersystemen en waterzuivering en waterveiligheid bij en dan heb je het over heel andere objecten. Dus zijn we gaan kijken naar de weginfrastructuur”. Als start voegt Dijcker er aan toe, “om tot iets te komen wat ook behapbaar is. Tegelijkertijd heeft het wel de potentie om op termijn andere infradomeinen er aan toe te voegen.”

<img width="3840" height="2561" src="/uploads/2.jpg" />

Onder de weginfrastructuur die Roelofs en Dijcker hebben onderzocht, vallen de vaste- en beweegbare bruggen, tunnels, wegen en verschillende typen van inrichting van de openbare ruimte. Het tweetal heeft bekeken of het huidige raamwerk van gebouw in Het Nieuwe Normaal daar dan op past. “Met andere woorden”, legt Roelofs uit, “kunnen we dat een-op-een overnemen en moeten we dan alleen net iets andere rekenmethoden aanhouden? Uit die exercitie kwam dat de meeste indicatoren die in het algemeen gelden voor circulariteit toepasbaar zijn. Alleen noemen we het in sommige gevallen anders.”

Roelofs geeft als voorbeeld de indicator indelingsflexibiliteit van een gebouw, dat de naam aanpasbaarheid infrastructuur heeft gekregen. Ook het thema water is in het raamwerk voor infra komen te vervallen. Dit is vervangen door klimaatadaptatie. “Die is namelijk veel relevanter”, zegt Dijcker, “het gaat in de infra vaak over grote verharde oppervlakten en dat heeft invloed op je hittestress en je waterberging. Zo hebben we dus het raamwerk voor gebouw bekeken: wat is relevant voor infrastructuur en hoe gaan we dat uitrekenen? Soms kun je dezelfde rekenmethoden hanteren die al bekend zijn in Het Nieuwe Normaal. Maar soms gaat het om infra specifieke rekenmethoden die op andere plekken zijn ontwikkeld, zoals Platform CB’23 en de Nationale Milieudatabase (NMD).

> ## Het is ook geboren vanuit een behoefte

Deze laatste schrijft voor gebouwen de MPG voor en voor de infra gebruiken we de Milieukosten Indicator (MKI).” Overigens hebben Dijcker en Roelofs wel wat trucjes moeten bedenken om dat normstellend te maken. “Je kunt je voorstellen dat je de milieu-impact van een grote brug niet kunt vergelijken met die van een kleine brug”, verduidelijkt Dijcker.

**Evaluaties**

Net als bij gebouwen moeten, om uiteindelijk bij de nieuwe norm te komen, zoveel mogelijk verschillende evaluaties gebeuren. Voor de conceptversie zijn door Roelofs en Dijcker vier bruggen op de Floriade en twee inrichtingen van openbare ruimtes in Rotterdam geëvalueerd. Dat was ook nodig om indicatoren in de praktijk te testen. “Daarmee konden we tot de huidige versie 0.3 komen. Dat blijven we doen om dan weer een aangescherpte 0.4-versie te kunnen presenteren op weg naar de 1.0 versie”, aldus Dijcker.&nbsp;

Volgens het tweetal zijn er vanuit de markt al diverse reacties op deze eerste versie gekomen. Roelofs: “We krijgen van Cirkelstad signalen dat gemeenten en provincies veel interesse hebben. Het is ook geboren vanuit een behoefte. Toen er gebouwevaluaties waren, kwam de vraag of dit ook niet voor gemeentelijke infrastructuur kan. Ook zijn we in gesprek met Rijkswaterstaat (RWS). En verder gaat het binnen de sector nog wat meer onder de aandacht gebracht worden.”

**MKI**

Tijdens de presentatie van de eerste versie is er door de aanwezige partijen, zoals Roelofs het noemt, enthousiast gereageerd. “Er waren wel wat kritische vragen over bijvoorbeeld de toepassing en ontwikkeling van de MKI. Een biobased composiet brug scoort bijvoorbeeld minder op MKI, maar juist hoog op de indicator hernieuwbaar materiaal. Met andere woorden, met de reguliere methoden om circulariteit te meten komt men niet zo goed uit de bus, terwijl ze juist wel aan iets duurzaams werken. Tegelijkertijd is dat wel de kern van de methode van Het Nieuwe Normaal. Namelijk dat je op het ene punt iets beter kunt scoren dan het andere. Dat is ook precies wat je wilt zien.” &nbsp;

<img width="3840" height="2561" src="/uploads/3.jpg" />

Dijcker knikt. “Je ziet dat veel bestaande tools en instrumenten één of twee indicatoren uitlichten of daarop focussen. En hiermee ontstaat meer een scorebord op negen verschillende aspecten die verschillende facetten belichten. Ik zie trouwens bij MKI een trend om steeds meer die andere aspecten zichtbaarder te maken. Het gaat om degenen die deels wel al in MKI zitten maar nu als het ware onder de tafel worden meegenomen. Daarmee is het naar mijn gevoel ook een bredere indicator. Verder denk ik dat er een aantal aspecten aan circulair bouwen zit dat wat minder goed in deze levenscyclusbenadering is te vatten, zoals herbruikbaar en aanpasbaar bouwen. En die criteria kun je met Het Nieuwe Normaal toevoegen.”

**Krachtig**

Roelofs benadrukt dat het belangrijkste is om een eenduidige en gemeenschappelijke taal te creëren. “Dat is heel krachtig van Het Nieuwe Normaal en daar zijn heel veel marktpartijen ook naar op zoek.” Volgens Dijcker geeft Het Nieuwe Normaal inzicht in met name hoe we nu bouwen. “Het is een thermometer die laat zien wat we kunnen en op welke onderdelen winst is te behalen. Maar het geeft ook inzicht in wat de voorlopers doen om er vervolgens mee te zorgen dat iedereen bij die voorlopers komt. Zo maken we iedereen beter.”

<div className="bg-primary/10 p-4 not-prose rounded-xl">
  <h4>Voor meer informatie over de leidraad Infra</h4>
  <a class="no-underline inline-block mt-3 rounded-xl bg-black py-1 px-1.5 text-base font-medium text-white ring-offset-4 duration-300 hover:bg-primary hover:text-white hover:ring-2 hover:ring-primary/80 hover:ring-offset-white/80" href="https://www.cirkelstad.nl/het-nieuwe-normaal-0-3/#infra" target="_blank">Lees hier</a>
</div>


Rob Dijcker en Bas Roelofs van Witteveen+Bos

Consultant | Team leader | Circular Solutions at Witteveen+Bos

Rob Dijcker

Circularity & sustainability consultant, industrial ecologist, mechanical engineer

Bas Roelofs

‘Het Nieuwe Normaal heeft een tak die infra heet’


Alweer ruim anderhalf jaar heeft Vincent Gruis de voorzittershamer in handen van het Transitieteam Circulaire Bouweconomie. “Ik ben blij dat ik hier ja tegen heb gezegd”, op de vraag of hij het nog leuk vindt. Het is volgens Gruis vooral de rol die het Transitieteam in het stelsel heeft dat het leuk maakt. “Zeker op dit moment”, verduidelijkt hij, “nu we nog volop aan het uitvinden zijn van hoe en wat de circulaire economie eigenlijk is.

> ### Dat is begonnen met het verzamelen van relevante kennis. Onze website puilt er inmiddels van uit.

Maar ook wat er nu eigenlijk aan voorwaarden voor nodig zijn om de transitie mogelijk te maken. Dat is immers ook waar wij ons op richten. Dat zijn belangrijke en complexe vraagstukken. Maar we merken wel dat wij echt kunnen helpen om de overheid daar gericht beleid op te laten ontwikkelen.” Gruis ziet het zwaartepunt van het werk van het Transitieteam vooral liggen op het adviserende vlak. “Dat is begonnen met het verzamelen van relevante kennis. Onze website puilt er inmiddels van uit. Voor degene die het wil weten, staan er heel veel antwoorden op.”&nbsp;

#### Over Het Nieuwe Normaal

Het Nieuwe Normaal is in zijn ogen een goed instrument om met een brede blik circulaire bouwactiviteiten te bekijken. “Vanuit het Transitieteam sturen wij vervolgens vooral aan op de wettelijke normering die via de MKI en MPG is geregeld. Daar zitten al veel milieueffecten in maar nog niet alles. Ook zitten daar nog niet alle circulaire effecten in die je op een goede manier zou kunnen meten. Dan is het heel handig als daarnaast iets bestaat als Het Nieuwe Normaal. Zeker voor koplopers die met een bredere blik kunnen ontwikkelen en het kunnen toepassen om een bouwproject te beoordelen.”

<img width="4724" height="3149" src="/uploads/vincent-gruis-2.jpg" />

#### Dat vind je ook de kracht van Het Nieuwe Normaal?

“Voor mij is dat wel de kracht ja. Kijk, idealiter heb je straks gewoon weer een wettelijke norm waarin ook die circulaire elementen goed verwerkt zitten. En waarin de voordelen van biobased materialen op een juiste manier zitten. Zolang dat er nog niet is, is het wel van belang dat partijen ook naar dat soort effecten kunnen kijken bij het maken van hun afwegingen. En die naam is natuurlijk ook fantastisch gekozen. Circulair bouwen moet straks gewoon normaal zijn.”

#### Het Transitiebureau werkt aan een Basiskamp, we hebben Het Nieuwe Normaal, platform CB’23 en het Lenteakkoord 2.0 en nog tal van andere initiatieven. Zien we door het bomen het bos nog wel?

Gruis schiet in de lach. “Dat is een vraag die ik regelmatig hoor. Ook vanuit de markt trouwens. Platform CB’23 brengt natuurlijk vooral het bos in kaart door onder meer de meetmethoden op een rij te zetten. Het was ook een vraag waar wij tijdens onze werkconferentie eerder dit jaar bij stil hebben gestaan. Hoe verhoudt bijvoorbeeld BREEAM tot Het Nieuwe Normaal? En hoe verhoudt dat zich weer tot de MPG, MKI en NMD? Toen hebben we wel geconstateerd dat er gelukkig veel overlap in die instrumenten zit. MKI en MPG zitten gewoon in Het Nieuwe Normaal als onderdeel waar je naar kunt kijken. Maar we moeten wel blijven afstemmen en ervoor zorgen dat die instrumenten elkaar niet gaan tegenspreken. Want als iets volgens BREEAM fantastisch is en Het Nieuwe Normaal maar zo,zo, dan heb je pas echt verwarring gecreëerd.”

#### Europa

Overigens verwacht Gruis dat ‘het bos’ de komende tijd nog wel verder gaat groeien gezien de CO<sub>2</sub>-discussies die er op Europees niveaus zijn. “Er zijn partijen die willen focussen op de carbonbudgetten en op CO<sub>2</sub>-uitstoot. Als Transitieteam vinden wij dat een goed idee, maar niet voldoende. Want er zijn nog veel meer milieueffecten. Daarom hameren wij op die MKI- en MPG-methoden om die met een goede wettelijke normering te hanteren. Maar vanuit Europa komen daar ook wel wat MKI-lightachtige methoden aan. Dan heb je er zo weer eentje bij.” Het maakt volgens Gruis een internationale lobby richting Brussel wel noodzakelijk. “Simpelweg om te voorkomen dat we straks niet in de staart worden gebeten door wat Europa verplicht gaat stellen.”

<img width="4724" height="3149" src="/uploads/vincent-gruis-3.jpg" />

#### Vanuit dat oogpunt is het dus belangrijk dat jullie elkaar opzoeken?

“Inderdaad. Die gesprekken hadden al plaats en daar is een leuk partnership uit ontstaan. &nbsp;Zo gaan we op 25 januari samen met Cirkelstad, Platform CB’23, &nbsp;City Deal Circulair Conceptueel Bouwen en TKI Bouw en Techniek &nbsp;een werkconferentie organiseren (Lees meer hierover in het gesprek met Rutger Buch-red). Bij een transitie hoort dat er 1000 bloemen bloeien. Dat hoort ook bij het stadium waarin je eerst veel wilt uitproberen om te kijken wat er wel of niet werkt. Maar over ‘hoe kijk je of het werkt’, moeten we consensus kweken. Daar heeft de markt ook echt behoefte aan. Het wordt lastig als de ene opdrachtgever er anders naar kijkt dan de ander.”

<div class="rounded-xl bg-primary/10 p-4">
    <h4>Lees meer hierover in het gesprek met Rutger Buch:</h4>
    <a class="block" href="/articles/zes-partijen-slaan-handen-ineen-voor-een-nationale-werkagenda">
      <img src="/uploads/stadsblad-dec-2022-152.jpg" width="4724" height="3149">
      <h4>Zes partijen slaan de handen ineen voor een nationale werkagenda</h4>
    </a>
</div>

> ### Dat draaipunt hebben we nu nog niet bereikt, maar dat gaat echt wél gebeuren.

#### Waar staan we op dit moment?

“Hoe meet je dat?”, grapt Gruis. “Dan moeten we misschien Het Nieuwe Normaal over de hele sector leggen.” Om serieus te vervolgen: “Als je vanuit het Transitieteam kijkt, dan zie je dat heel veel partijen elke dag met circulariteit aan de gang zijn. Er zit zoveel energie in pilots en het ontwikkelen van instrumenten zoals Het Nieuwe Normaal en het uitwisselen van kennis. Het is amper bij te houden. Maar aan de andere kant zitten wij wel in een bubbel. Want wij praten eigenlijk alleen maar met mensen en partijen die daar dus mee bezig zijn. Buiten die cirkel van partijen en organisaties weet je dat het nog lang niet mainstream is.” Dat geldt volgens hem ook voor de opdrachtgevende kant. “Daar zie je dat ze pilots op touw zetten en het hartstikke leuk vinden om een circulaire uitvraag te doen en daar mee te oefenen. Maar het betekent nog niet dat dit een standaard werkwijze is als eenmaal het project is afgrond.”&nbsp;

<img width="4724" height="3151" src="/uploads/vincent-gruis-4.jpg" />

#### Gaan we het gesprek met deze sombere constatering eindigen?

“Zeker niet. Je ziet dat grote investeerders steeds meer kijken naar hoe duurzaam hun beleggingen zijn in plaats van alleen maar naar het financieel rendement. Wat je dan krijgt is dat het vanaf het hoogste niveau gaat doorsijpelen naar een standaard projectuitvraag. Dat draaipunt hebben we nu nog niet bereikt, maar dat gaat echt wél gebeuren.”

<div className="bg-primary/10 p-4 not-prose rounded-xl">
  <h4>Meer informatie over het Transitieteam Circulair Bouwen vind je hier</h4>
  <a class="no-underline inline-block mt-3 rounded-xl bg-black py-1 px-1.5 text-base font-medium text-white ring-offset-4 duration-300 hover:bg-primary hover:text-white hover:ring-2 hover:ring-primary/80 hover:ring-offset-white/80" href="https://circulairebouweconomie.nl/" target="_blank">Transitieteam Circulair Bouwen</a>
</div>


Professor of Housing Management at Delft University of Technology en voorzitter Transitieteam Circulaire Bouweconomie.

Stadsblad Magazine editie 1